رابعه عدویه[1] از عارفان قرن دوم هجری است.[2] او دختر اسماعیل العدوی بوده، کنیه اش امّ الخیر است.[3] به گفتۀ عطّار، علّت نامگذاری او به «رابعه»، از آن جهت است که، او دختر چهارم خانواده بوده است.[4] رابعه در بصره متولّد شده، از دوران کودکی او اطّلاعی در دست نیست[5] غیر از آنچه عطّار دربارۀ او ذکر کرده است.[6]
براساس روایت عطّار، رابعه در خانوادهای فقیر به دنیا آمد و پس از مرگ پدر و مادرش، در واقعۀ قحطی بصره، از خانواده جدا افتاد و خواجۀ ظالمی او را به خدمتکاری برد و به کارهای سخت و طاقت فرسا واداشت. اما براثر دیدن کرامتی از رابعه، او را آزاد کرد.[7]
برخی معتقدند که رابعه پس از آزادی، به دنیا متمایل گشت و به رامشگری پرداخت، اما پس از آن، توبه کرد، و از دنیا کناره گرفت.[8] مقام رابعه در زهد به جایی رسید که نزد عارفان و زاهدان بزرگ زمان، معتبر گشت تا جایی که سفیان ثوری «از او مسائل می پرسید ... و به موعظت و دعای وی رغبت می نمود».[9]
برخی محقّقان معتقدند که «تصوّف واقعی با ظهور رابعه شروع شده است»[10] و اهمیّت او را از آن جهت می دانند که «محبّت را اساس طریقت تصوّف قرار داده، ... که به [ورود] عشق در عرفان و تصوّف انجامید».[11]
دربارة سال وفات رابعه نیز اختلاف نظر بسیار است، برخی آن را به سال 135 هـ .ق[12] و بعضی با تردید، 135 یا 185 هـ .ق[13] در بیت المقدس دانسته اند.
(برگرفته شده از کتاب: شمس عارفان، نوشته سرکار خانم دکتر فاطمه محمدی عسکرآبادی)
[1] . شهرت عدویه برای وی بدان دلیل است که او را منسوب به قبیلة بنی عدی بن کعب می دانند که عمر بن خطاب نیز از این قبیله بود.
[2] . عبدالرفیع حقیقت، تاریخ عرفان و عارفان ایرانی، ص 272.
[3] . عبدالحسین شهیدی صالحی، «رابعه عدویه»، مندرج در: دایرۀ المعارف تشیع، ج8، ص 79.
[4] . فریدالدین عطار نیشابوری، تذکرة الاولیاء، ص 73.
[5] . عبدالرّحمان بدوی، شهید عشق الهی رابعه عدویه، ص7.
[6] . فریدالدین عطار نیشابوری، تذکرة الاولیاء، صص 73-74.
[7] . همانجا.
[8] . عبدالرّحمان بدوی، شهید عشق الهی رابعه عدویه، ص 18.
[9] . عبدالرّحمان جامی، نفحات الانس، ص 615.
[10] . قاسم غنی، تاریخ تصوّف در اسلام، ج2، ص31.
[11] . سید ضیاءالدین سجادی، مقدمه ای بر مبنای عرفان و تصوّف، ص 50.
[12] . عبدالرفیع حقیقت، تاریخ عرفان و عارفان ایرانی، ص 272.
[13] . عبدالحسین شهیدی صالحی، «رابعه عدویه»، ج8، ص 79.